مسئلة تشیع عراق در دورة عبدالحمید دوم عثمانی

گسترش فعالیت های شیعیان در عراق و سرایت این مذهب در میان عشایر سنی مذهب آنجا یکی از مهمترین مسائلی بود که ذهن دولتمردان عثمانی را در نیمة پایانی قرن نوزدهم، مصادف با دورة سلطنت عبدالحمید دوم (1876-1909) به خود مشغول می کرد. گزارش های فراوانی – خواه واقعی، خواه غیر واقعی- که از سوی کارگزاران محلی ولایت بغداد در خصوص محذورات فرهنگی، سیاسی و گسترش فعالیت های شیعه گرایی به باب عالی ارسال می گشت، دولتمردان استانبول را به چاره جویی و ارائة برنامه های پیشگیرانه وادار می ساخت. همجواری عراق با ایران به عنوان یگانه قدرت سیاسی شیعی و رقیب دیرینة امپراطوری عثمانی به همراه اهمیت جغرافیایی استراتژیک این سرزمین، مسئلة فعالیت های شیعه گرایانة عراق را از پیچیدگی های خاصی برخوردار می کرد. تعقیب سیاست اتحاد اسلام به عنوان محور سیاست های داخلی و خارجی عبدالحمید دوم و نیز وجود اقلیت های مذهبی مختلف نظیر شیعیان در درون مرزهای امپراطوری، عوامل دیگری بود که بر این پیچیدگی ها می افزود. این مقاله بر آن است تا با بهره گیری از منابع مستند تاریخی و به ویژه اسناد آرشیو عثمانی به بررسی ابعاد مسئلة گسترش تشیع پرداخته، ماهیت سیاست های دولت عثمانی و نتایج آن را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.